عیوب چرخ دنده ها - کاردان گیربکس

عیوب چرخ دنده ها

توسط 
(0 رای‌ها)

انجمن چرخدنده سازان آمريكا (AGMA) خستگي¬هاي چرخدنده را به ۵ دسته كلي زير تقسيم مي نمايد:
۱٫ سايش (Wear)
۲٫ خستگی سطح (Fatigue of Surface)
۳٫ تغییر شکل پلاستیک (Plastic Deformation)
۴٫ شکست دندانه
۵٫ شکست های خستگی که دو یا چند عامل فوق را با هم دارند.
هر يك از اين دسته ها خود به چند نوع و شكل مختلف تقسيم مي شود كه در نهايت يك مهندس كه در زمينه چرخدنده كار مي كند با ۱۸ شكل مختلف از خستگي چرخدنده مواجه مي شود. به همين دليل در مواجه با يك چرخدنده آسيب ديده بايد تلفيقي از علم و هنر آناليز صحيح را بكار برد. اگر آناليز خستگي بطور صحيحي انجام نشود ممكن است علت خستگي چيزي غير از علت اصلي تشخيص داده شود كه در اين صورت طراح را به سمت ساخت يك مجموعه چرخدنده اي بزرگتر از آنچه كه نياز است هدايت مي كند در حاليكه طراحي جديد نيز ممكن است داراي همان عيب قبلي باشد زيرا عامل اصلي تخريب هنوز تصحيح نشده است. به عنوان مثال يك چرخدنده كه در سرعت بالا كار مي كند ممكن است براي ماه ها داراي ارتعاش قابل قبولي باشد اما ناگهان علائم ارتعاش با دامنه بالا پديدار شود .تحقيقات دقيق روشن مي كند در مدتي كه چرخدنده كار مي كرده دندانه ها دچار سايش شده اند و در نتيجه فاصله بين دندانه ها افزايش يافته كه همين عامل باعث افزايش دامنه ارتعاش چرخدنده شده است. پس مشكل اصلي سايش دندانه ها است نه ارتعاش و ارتعاش بايد به عنوان يك عامل ثانويه در نظر گرفته شود .نكته مهم ديگري كه بايد در نظر گرفته شود اين است كه گاهي طراحي چرخدنده صحيح است ولي چرخدنده بر اثر رفتار ساير قطعاتي كه در مجموعه چرخدنده اي شركت دارند يا ساير عوامل (محيط، خطاي نصب و استقرار و …) دچار خستگي ناخواسته مي شود. به عنوان مثال فرض كنيد محور يك توربين توسط يك اتصال كوپلينگ به محور پينيون وصل شده است، در صورتي كه اين اتصال در انتقال نيرو داراي خطاي زيادي باشد يعني نيرو را طوري انتقال دهد كه نيروهاي شعاعي و محوري بيشتر از آنچه در طراحي در نظر گرفته شده به پينيون وارد شود در آن صورت پينيون و ياتاقان محور آن به سرعت دچار سايش يا حتي شكست مي شوند. بنابراين راه حل طراحي مجدد پينيون يا تعويض ياتاقان محور آن نيست بلكه بايد در وضعيت اتصال (coupling) تجديد نظر كرد.
با اين مقدمه به سراغ انواع خستگي هايي كه در يك چرخدنده رخ مي دهد مي رويم. تذكر اين نكته ضروري است كه منظور از شكست خستگي در يك چرخدنده، گسيختگي و جدا شدن، دندانه نمي باشد بلكه هر عاملي كه باعث شود چرخدنده از شرايط كاري مطلوب خارج گردد به عنوان يك نوع شكست خستگي محسوب مي شود. لذا سايش نيز براي چرخدنده نوعي شكست خستگي محسوب مي شود.
۱٫سايش:
از نقطه نظر يك مهندس چرخدنده، سايش عبارتست از زدوده شدن يكنواخت يا غير يكنواخت فلز از روي سطح دندانه.
علل اصلي سايش دندانه‌، تماس فلز با فلز به علت نامناسب بودن ضخامت لايه روغن، ذرات ساينده موجود در روغن كه با شكستن لايه روغن باعث سايش سريع يا ايجاد خراش مي گردند و سايش شيميايي به علت تركيب روغن و مواد افزوده شده است به آن مي باشند. سايش باعث كم شدن ضخامت دندانه و تغيير شكل پروفيل آن مي گردد كه در نتيجه شكل پروفيل دندانه از حالت مطلوب (مثلا منحني اينولوت) خارج شده و خواص آن از بين مي-رود. سايش بخصوص در چرخدنده هايي كه بايد براي مدت نامحدود با سرعت بالا كار كنند يك پديده بسيار مهم است. البته سايش هميشه يك عامل منفي نيست بلكه وجود مقدار بسيار ظريفي سايش باعث اصلاح دندانه هاي درگير با هم و هماهنگ شدن آنها مي شود. پوليش كــــردن (polishing) كه يك نوع عمليات پرداخت بسيار ظريف است نيز به معناي سائيدن قطعه به مقدار بسيار كمي مي باشد. توجه كنيد كه سايش را مي توان مقدمه ظهور ساير شكست¬ها در دندانه دانست. بر اثر سائيده شدن دندانه ضخامت آن كاهش مي-يابد. لذا علاوه بر كاهش مقاومت خمشي، در آغاز درگيري ضربه زيادي بر دندانه وارد مي شود كه ممكن است باعث شكست دندانه شود. علاوه بر آن تغيير شكل پروفيل دندانه باعث تمركز تنش در بعضي نقاط روي سطح دندانه مي شود كه ممكن است باعث كندگي و يا شكست دندانه شود. در صورتي كه علت سايش وجود مواد خارجي مانند براده هاي ماشين كاري، باقيمانده هاي سنگ زني و يا موادي كه به طريقي وارد فضاي كاري چرخدنده شده اند، باشد. به اين سايش، اصطكاك ساينده (abrasive wear) گويند. اما در صورتي كه عامل سايش مواد شيميايي موجود در روانساز يا مواد آلوده كننده اي مانند آب، نمك رطوبت محيطي و … باشد به آن اصطكاك خورنده (corrosvie wear) گويند. اما شايد مهمترين سايش، سايشي باشد كه ناشي از شكسته شدن موضعي لايه روغن به علت حرارت بيش از حد، مي باشد كه باعث تماس فلز با فلز و اصطكاك چسبنده به شكل يك جوش و يا پارگي و يا خراش مي شود كه اصطلاحا به اين نوع سايش scuffing گويند كه خود به چند نوع نقسيم مي شود. بطور كلي مستعدترين مكان ها براي اين نوع سايش، سر و ته دندانه مي باشد. از روش هاي جلوگيري از اين نوع سايش مي توان افزايش ويسكوزيته روغن، افزايش سختي چرخدنده، پرداخت خوب سطح دندانه و در بعضي مواقع اصلاح پروفيل دندانه و تاج گذاري دندانه (crowning) كه در اين روش وسط دندانه به صورت يك برآمدگي، بالا مي آيد و بدين ترتيب بيشتر بار توسط اين قسمت منتقل مي شود را نام برد.

۲٫ تغيير شكل پلاستيك
اين نوع شكست وقتي حاصل مي شود كه سطوح تماس تسليم شده و تحت بار سنگين تغيير شكل دهند. معمولا اين نوع شكست در نوك و در دو انتهاي (طرفين) دندانه رخ مي دهد. اما در مواقعي كه نيروهاي لغزشي در سطح دندانه زياد باشند تغيير شكل در سراسر دندانه مشاهده مي شود. بطوريكه سطح دندانه بصورت موج موج در مي آيد. به اين نوع تغيير شكل پلاستيك rippling گويند. براي جلوگيري از تغيير شكل دندانه مي توان بار اعمالي را كم كرده يا بر سختي دندانه افزود. نوع ديگري از تغيير شكل پلاستيك كه به علت سرعت لغزشي بالا در حلزون ها و چرخ حلزون ها و چرخدنده هاي هيپوئيد مشاهده مي¬شود شيار شيار شدن سطح دندانه است كه به اين نوع تغيير شكلRidging ، شيار شيار شدن يا چروك شدن گويند.
۳٫ شكست دندانه
شكست دندانه چرخدنده، شكستي است كه در آن تمام يا قسمت قابل توجهي از يك دندانه بر اثر بارگذاري بيش از حد، ضربه يا اغلب بر اثر تنش¬هاي خمشي مكرري كه بيش از مقدار حد دوام ماده چرخدنده است، از چرخدنده جدا مي شود. اين نوع از شكست حاصل خستگي خمشي دندانه تحت بار خمشي وارد بر آن مي باشد. در بررسي شكست دندانه بررسي چند موضوع ضروري است:
۳-۱٫ نقطه كانوني:
نقطه كانوني، نقطه اي است كه شكست از آنجا آغاز مي¬شود. اين نقطه ممكن است يك شيار يا پارگي در ناحيه منحني ريشه (Root fillet) ، يكي از ترك هايي كه بر اثرعمليات حرارتي در سطح قطعه بوجود مي آيد و يا نقطه اتصال بين منحني ريشه دندانه به منحني پروفيل دندانه (اين نقطه از نظر تئوري ضعيف¬ترين نقطه در مقابل تنش¬هاي خمشي است) باشد.
۳-۲٫ خورندگي مخرب (Fretting Corrosion) :
در طول زماني كه ترك در حال رشد است روغن به درون آن نفوذ كرده و هر گاه دندانه وارد درگيري مي شود فشار هيدروليكي زيادي توليد مي كند كه اين فشار باعث تخريب و اشاعه ترك به زير سطح دندانه چرخدنده مي شود.

۳-۳٫ شكست براثر بارگذاري بيش از حد مجاز (Over load breakage) :
اگر شكست دندانه به علت بارگذاري بيش از حد مجاز يا بر اثر ضربه رخ داده باشد معمولا سطح شكسته شده به صورت ريش ريش است، حتي اگر دندانه كاملا سخت شده باشد. با اين حال سطح شكست شبيه رشته هاي يك ماده پلاستيكي است كه جدا جدا پيچانده شده اند .

۳-۴٫ موقعيت شكست:
معمولا شكست دندانه هاي چرخدنده از ناحيه منحني ريشه بخصوص در منطقه پيوستن منحني ريشه به منحني پروفيل دندانه، آغاز مي شود. يك تير يك سردرگير در تكيه گاه داراي ضعيف ترين مقطع است. گاهي اوقات كندگي خط گام به قدري شديد است كه باعث شروع شكست دندانه از خط گام مي شود. گاهي اوقات نيز انطباق تداخلي ناخواسته اي كه بين دندانه هاي درگير رخ مي دهد يا تنش-هاي پسماند عمليات حرارتي باعث مي شود كه شكست در ناحيه ريشه در وسط دو دندانه آغاز شود. در برخي موارد نيز نقص هاي ساختاري كه در عمليات آهنگري (forging) قطعه ايجاد شده باعث مي-شود كه دندانه از نقطه اي غير قابل پيش بيني بشكند.
۴٫ كندگي در دندانه هاي چرخدنده: (Pitting)
كندگي عبارتست از شكست خستگي حاصل از تنش هاي تماسي (hertzian stresses) كه باعث مي شود قسمت هايي از سطح دندانه چرخدنده بصورت حفره كنده شود. بر اساس شدت خسارتي كه به سطح خورده است مي توان كندگي را به سه دسته تقسيم كرد:
۴-۱٫ كندگي اوليه:
در اين كندگي، قطر حفره ها بسيار كوچك و در حد ۴/۰ تا ۸/۰ ميليمتر مي باشد. اين كندگي در نقاطي رخ مي دهد كه تنش از حد مجاز تجاوز نمايد و بدين وسيله تمايل دارد تا با كندن اين نقاط از روي سطح، بار را دوباره پخش نمايد. بدين ترتيب با پخش هموارتر بار، عمل كندگي كاهش يافته و در نهايت متوقف مي شود. به همين دليل به اين نوع كندگي، كندگي تصحيح كننده (corrective pitting) نيز گويند.
۴-۲٫ كندگي مخرب (Destructive Pitting)
اين نوع كندگي نسبت به كندگي اوليه شديدتر و قطر حفره هاي كندگي نيز بزرگتر است و وقتي بوجود مي آيد كه تنش سطحي در مقايسه با حد دوام ماده بزرگ باشد. در اين نوع كندگي در صورتي كه بار كاهش نيابد كندگي بطور پيوسته ادامه مي¬يابد تا جائي كه چرخدنده بايد از سرويس خارج شود.
۴-۳٫ کندگي خرد كننده: (Spalling)
اين نوع كندگي حالت شديدتر كندگي مخرب است كه كندگي ها داراي قطر بزرگتري بوده و ناحيه قابل توجهي را در برمي-گيرد. كندگي خردكننده معمولا پس از كندگي مخرب روي مي دهد و علت آن خستگي سطحي سطوح باقيمانده (سطوح كنده نشده توسط كندگي مخرب)‌ و يا راه يافتن حفره هاي حاصل از كندگي هاي مخرب به يكديگر مي باشد.
وقوع كندگي مخرب يا خرد كننده حاكي از عدم تحمل تنش هاي تماسي توسط سطح مي باشد در بعضي موارد افزايش سختي ماده يا استفاده از موادي كه كربوره يا نيتريده شده اند به جاي مواد فعلي مي تواند اين مشكل را حل كند در غير اين صورت يك طراحي مجدد بايد انجام شود كه در آن ضخامت دندانه يا فاصله مراكز دو چرخدنده افزايش مي يابد (افزايش فاصله مراكز بار انتقالي را كاهش مي دهد) در درگيري ميان چرخدنده و پينيون، پينيون از استعداد بيشتري براي كندگي برخوردار است زيرا معمولا ‌به علت كوچكتر بودن نسبت به چرخدنده، تعداد دور بيشتري مي زند و در نتيجه بيشتر در معرض تنش هاي سطحي قرار مي گيرد. ثانيا در صورتي كه پينيون به عنوان راننده (driver) بكار رود (كه اغلب چنين است( جهت نيروهاي لغزش از خط گام به سمت طرفين خط گام مي باشد كه اين عامل باعث مي شود ماده در ناحيه خط گام تحت كشش قرار گرفته و آماده ترك شود.

منبع: کاردان گیربکس اصفهان نویسنده: سیدمحمد مرتضوی
فولاد ck45 عیوب چرخ دنده ها چرخ دنده گیربکس حلزونی کاردان لیست قیمت و کاتالوگ گیربکس

خواندن 227476 دفعه

17624 نظرها

  • https://animemarvel.com/tokyo-revengers-chap-243-takemichi-tuyen-chien-voi-mikey-dai-chien-chinh-thuc-bat-dau ارسال شده توسط https://animemarvel.com/tokyo-revengers-chap-243-takemichi-tuyen-chien-voi-mikey-dai-chien-chinh-thuc-bat-dau جمعه, 24 خرداد 1404 20:41

    70918248

    پیوند نظر
  • Cbsver.Bget.ru ارسال شده توسط Cbsver.Bget.ru جمعه, 24 خرداد 1404 20:36

    Need help replacing an outlet?

    پیوند نظر
  • Https://Www.Latorretadelllac.Com/Offers/Golf-For-Beginners ارسال شده توسط Https://Www.Latorretadelllac.Com/Offers/Golf-For-Beginners جمعه, 24 خرداد 1404 15:24

    70918248

    پیوند نظر
  • visit this page ارسال شده توسط visit this page جمعه, 24 خرداد 1404 13:58

    Hi! I know this is kind of off topic but I was wondering which blog
    platform are you using for this website? I'm getting sick and tired of Wordpress because I've had problems
    with hackers and I'm looking at options for another
    platform. I would be fantastic if you could point me in the
    direction of a good platform.

    پیوند نظر
  • замена подшипника в стиральной машине аег ارسال شده توسط замена подшипника в стиральной машине аег جمعه, 24 خرداد 1404 08:55

    I was recommended this blog by my cousin. I'm not sure whether thyis post is written bby him as no one
    else know sufh detailed about my difficulty. You're wonderful!

    Thanks!

    پیوند نظر
  • MaryMuG ارسال شده توسط MaryMuG جمعه, 24 خرداد 1404 06:40

    is Ventolin inhaler a liquid: [url=https://otcalbuterol.net/#]round Ventolin inhaler[/url] – Ventolin inhaler leaflet

    پیوند نظر
  • otclevitra.com ارسال شده توسط otclevitra.com جمعه, 24 خرداد 1404 02:53

    Levitra effectiveness: https://otclevitra.com/# Levitra 5 mg – where to buy Levitra

    پیوند نظر
  • Davidgex ارسال شده توسط Davidgex جمعه, 24 خرداد 1404 02:32

    Тетя до сих пор радуется!

    купить розы в томске

    پیوند نظر
  • Blomblobsmumn ارسال شده توسط Blomblobsmumn جمعه, 24 خرداد 1404 01:17

    Alright, champ, I literally just stumbled upon something insanely awesome, I had to stop everything and broadcast this.

    This masterwork is a pixel miracle. It’s packed with crazy layouts, next-level thinking, and just the right amount of designer madness.

    Think I’m kidding? Alright, [url=http://sg1.opass.com/__media__/js/netsoltrademark.php?d=ok.ru%2Fgroup%2F56372987953263%2Ftopic%2F160399487103087]see for yourself right below[/url]!

    Need more hype? Fine. Imagine a caffeinated unicorn coded a site after binging inspiration. That’s the vibe this beast gives.

    So go ahead, and tattoo the link. Because honestly, this is worth it.

    You’re welcome.

    پیوند نظر
  • Frankitams ارسال شده توسط Frankitams پنج شنبه, 23 خرداد 1404 16:10

    [b]Сервис Kraken – лучший магазин моментальных покупок в Darknet [/b]

    Сервис Кракен – одно из крупнейших сообществ Даркнета, где продаются разные позволяющие расслабиться препараты, поддельные банкноты, паспорта и удостоверения, предлагается взлом сайтов и пробив информации. Клиентам гарантирована максимальная конфиденциальность, а количество магазинов всё время растёт.

    [b]Товары и услуги на сайте Kraken[/b]

    На Кракене можно найти такие предложения:
    • Несколько видов наркотических средств – от марихуаны и стимуляторов до опиатов и психоделиков.
    • Обналичивание криптовалют.
    • Взломанные аккаунты VPN-сервисов.
    • Цифровые услуги.
    • Разные виды документов.
    • Банковские и SIM карты.
    • Фальшивые деньги – в основном, 1000, 2000 и 5000 руб..
    • Оборудование и приборы – от скрытых камер и жучков до флешек для взлома.

    Сервис предлагает и найти работу. Например, стать курьером или кладменом, химиком или тем, кто выращивает каннабис. Есть возможность открыть свой магазин.

    [b]Несколько плюсов Кракена[/b]

    Причины для выбора этого ресурса:
    • Полная анонимность клиентов и владельцев магазинов благодаря расположению в «луковой сети».
    • Применение криптовалют для совершения сделок. Оплата Биткойнами обеспечивает высокий уровень конфиденциальности.
    • Доступ к покупке не дожидаясь доставки. Клады уже доставлены – нужно только забирать.
    • Гарантия отсутствия обмана. Проблемы решаются обращением в поддержку сайта, которая работает круглосуточно.
    • Система рейтинга, позволяющая снизить быстро найти надёжных продавцов.
    • Обслуживание России и СНГ. Перечень городов включает даже небольшие населённые пункты.

    Клиентам сервиса доступны бесплатные службы. В любое время можно получить консультацию у юриста или нарколога. А при появлении проблем – обратиться в техподдержку, которая тоже отвечает в любое время.
    Ещё одна особенность Кракена – собственный форум. Перейти к нему можно по ссылке в верхней части сервиса. На страницах форума находятся основные правила, объявления и новости. А ещё результаты площадки и школа кладменов для общения закладчиков.

    [b]Способы зайти на Кракен[/b]

    Сайт, продающий ПАВ и фальшивки всех видов, блокируется контролирующими организациями. Потому попасть сюда, обычным способом не выйдет. Для доступа следует использовать зеркальные версии, браузер Тор или VPN-сервис.
    Сервисы VPN – вариант, который даёт возможность заходить на заблокированный ресурс. В том числе – к сервисам Даркнета. Особенность такого способа – защищённое соединение, возможность изменения IP для браузера или для ПК. Недостатки – меньшая пропускная способность и небольшой размер бесплатного трафика.
    Ещё один вариант – специальный браузер Tor. Чтобы зайти на Кракен нужно пользоваться ссылкой, заканчивающейся на .ONOION. Плюсы – бесплатное использование и принцип «луковичной маршрутизации», недоступный посторонним IP и отсутствующая история посещений. Минус – сравнительно медленный доступ.
    Зеркала сайта – аналог страницы, но расположенный по другому адресу. Нет отличий от основной страницы. Есть возможность запуска в обычном браузере. Зеркала будут работать, даже если прекратил работу официальный сайт. Минус – трафик не скрывается, а пользователь в поисках зеркала может попасть на фейковые страницы. Поэтому зеркальные версии следует брать на надёжных сайтах. Например, на площадке Кракен https://kraken10vk6.org/torgovaya-tochka-kraken-sibir-30/ и тематических форумах.

    [b]Регистрация [/b]

    Чтобы пользоваться сайтом нужно пройти регистрацию. после этого можно покупать товары, использовать форум и дополнительные услуги. Чтобы зарегистрироваться от пользователя требуются несколько несложных действий:
    1. Зайти на сайт и указать капчу.
    2. В регистрационной форме указать все идентификаторы для входа. Логин – латинницей. Имя вводится и на русском.
    3. Закончить процедуру регистрации и согласиться с правилами Кракена.
    После регистрации можно использовать пароль и логин для доступа к профилю. В нём находится информация о поданных пользователям заявках, скидках, настройки аутентификации.

    [b]Как совершить покупку на сайте[/b]

    Купить товар на Кракене можно за несколько простых шагов:
    1. Указать населённый пункт в перечне вверху. Хотя там уже стоит место, указанное при регистрации. Можно указать район и станцию метро.
    2. Указать категорию товара в меню слева. Выбрать желаемый способ доставки – клад, магнит, прикоп.
    3. Посмотреть на перечень продавцов. Выбрать подходящий вариант и перейти на его страницу.
    4. Познакомиться с отзывами. Если всё нормально – нажать на кнопку «Купить».
    5. Перейдя к форме заказа указать способ оплаты. Это может быть Биткоин, банковскую картуы, пополнение счёта или рулетка.
    6. Получить адрес клада и забрать покупку в нужном месте.
    7. Написать отзыв, чтобы другие посетители знали, что товар качественный – или были проблемы.
    8. Запомнить продавца в «Избранное» чтобы было проще заходить из профиля.
    Покупая товар, необходимо познакомиться с особенностями сделок. При появлении проблем клиент может открыть спор где будут участвовать админы. Первая покупка совершается только за Bitcoin. При выборе рулетки, можно сыграть на поле 10 х 10. Это даёт шанс заплатить меньше, делая ставки на поле из 100 клеток. Ещё один вид экономии – промокод. Он подходит для оплаты только 50процентов стоимости товара.

    [b]Гарантии качества товаров и услуг[/b]

    Обращение на Кракен гарантирует высокое качество продукта. Доказать, что препараты качественные, продавец может, получив сертификат. При прохождении проверки данные об этом будут показаны в карточке.
    Гарантия отсутствия обмана – подтверждение покупки в течение 24 часов. Когда покупатель убедился, что клад на месте, он закрывает сделку. При появлении проблем – можно открыть спор. Когда виноват продавец, деньги возвращаются покупателю. У владельца товара ухудшается репутация, а постоянное мошенничество приводит к бану. Из-за этого мошенников на торговой площадке почти не бывает

    Черный рынок даркнета

    Кракен рабочий сайт

    Кракен шопинг Краснодар

    Оригинальный веб-сайт KRAKEN

    Kraken darknet зеркала

    Розничная сеть Кракен

    онлайн-биржа Кракен

    Сайт Кракен Оренбург

    Kraken Вологда онлайн

    پیوند نظر

نظر دادن

از پر شدن تمامی موارد الزامی ستاره‌دار (*) اطمینان حاصل کنید. کد HTML مجاز نیست.

پشتیبانی فنی شرکت

از پشتیبانی فنی کاردان گیربکس بهره مند شوید

خدمات پس از فروش

با خدمات پس از فروش کاردان گیربکس آشنا شوید

سفارش طراحی گیربکس

آماده دریافت سفارشات شما به منظور طراحی هستیم

اطلاعات تماس

آدرس: اصفهان / شهرک صنعتی مارچین / اصفهان کاردان گیربکس
 
تلفن تماس: 7 - 33202266 (031)
 
ایمیل: info@kardangearbox.ir
 
کانال تلگرام: KARDAN1@

اشتراک در خبرنامه

با اشتراک در خبرنامه کاردان گیربکس، شما می توانید از آخرین اخبار شرکت و محصولات جدید اطلاع پیدا کنید.